خطبه فدکیه محور وحدت(مصاحبه حجت الاسلام و المسلمین قنبری راد با مجله خیمه)

روایت حجت الاسلام قنبری راد از کتابی که آیت الله سید عزالدین زنجانی نوشت؛
خطبه فدکیه سند راهبردی وحدت مسلمین است
مسجد امام صادق خیابان دانشگاه مشهد، یکی از مهمترین کانون های فرهنگی شهر برای دانشجویان و جوانان جویای معارف دین بود. اولین مرتبه نام کتاب شرح خطبه حضرت زهرا را بعد از نماز مغرب از زبان آیت الله سید عزالدین حسینی زنجانی شنیدم. بعدها آن را در کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی یافتم و مطالعه کردم. کتابی که برآن است تا با معرفی خطبه فدکیه ابعاد تازه‌ای از سخنان حضرت زهرا(س) را، که در احتجاج با حاکمان وقت رخ داده، به روی مخاطب بگشاید. از آنجا که آیت الله زنجانی اشراف خوبی برادبیات فارسی داشت، قلمی توانمند برای نگارش متون علمی داشت و نوع نگارش کتاب مخاطب را دلسرد نمی کرد. تحلیل علمی و تاریخی خطبه به همراه شرح محتوای توحیدی و اعتقادی آن برای افراد جویای معارف دین خواندنی است.
حجت الاسلام والمسلمین وحید قنبری راد از سال 76 در محضر آیت الله سید عزالدین حسینی زنجانی علاوه بر شاگردی در کلاسهای درس مرجع تقلید فیلسوف و ادیب، از مسئولین دفتر آن مرحوم در مشهد بود. قنبری راد در حال حاضر عضو هیئت علمی و استاد دارالقرآن آستان قدس رضوی، پژوهشگر و مدرس حوزه است. او در گفت وگوی پیش رو به تحلیل محتوای کتاب«شرح خطبه حضرت زهرا(س)» پرداخته است.
*دلیل نگارش کتاب «شرح خطبۀ حضرت زهرا(س)» چه بوده است؟
انگیزه نگارش کتاب شرح خطبه حضرت زهرا به سالهای قبل از ۱۳۴۲ شمسی بر می گردد. ماجرا از این قرار است، که در آن سال ها و در ایام فاطمیه اول، در زنجان، رسم بر آن بوده است؛ بازاریان به مدت سه روز بازار را تعطیل می¬کردند. در بیشتر مساجد شهر، مجلس سخنرانی و عزا برگزار می¬شد و این مساجد را بیش از دیگران علمای بزرگ شهر زنجان اداره می‌کردند به همین مناسبت در مسجد جامع سید نیز که تولیت آن با مرحوم آیت الله العظمی زنجانی بود سه روز مجلس سخنرانی و عزا منعقد می‌شد. سخنران مجلس آیت الله بود. محور صحبتهای آقا در این جلسات تحلیل بخشهایی از خطبه حضرت زهرا بود. در یکی از شبهای فاطمیه در عالم رویا صاحب کتاب نهایة الدرایة، مرحوم آیت الله العظمی شیخ محمد حسین غروی اصفهانی را در خواب می‌بیند که به ایشان می¬گوید: «از حضرت صدیقه طاهره سلام الله علیها برای شما دستوری دارم و ایشان به من فرمودند که به شما بگویم شرح خطبه آن حضرت را شبنویسید». آیت الله زنجانی(ره) پس از آن یادداشت‌هایی را تنظیم کرده، دست نوشته ها را جمع آوری می کند. چون دقت زیادی در کارپژوهشی داشت برخی از مطالب را چندین مرتبه می نویسد. تا اینکه در سال 42 و در جریان نهضت امام خمینی دتوسط ساواک دستگیر می شود. در مدت اقامت اجباری در مشهد گرفتار فشارها و مشکلات بسیاری می شود. در این دوران یکی از اهل معنا، به آیت الله می گوید: «به شما مسولیتی داده شده که آن را درست انجام ندادید». در مکالمات میان این دو، معلوم می شود که آن مسئولیت ناتمام، شرح خطبه حضرت زهراست.
به دنبال این ماجرا، کار شرح خطبه دوباره شروع و مطالب جمع آوری شده که حجم زیادی داشته به مدت دو سال توسط فرزند ایشان آیت الله سید محمد حسینی زنجانی جمع بندی، تنظیم و تدوین می¬شود. کتاب، گرچه در ابتدا به صورت دو جلید منتشر می شود، اما در چاپهای بعدی به صورت تک جلدی به چاپ می رسد. پس از آن نیز کتاب حکمت فاطمی که برگزیده مطالب شرح خطبه است برای نشر عمومی، توسط آیت الله سید محمد زنجانی به رشته تحریر در می آید.
یکی از اتفاقات جالبی که دلیل عنایت حضرت زهرا به این اثر است، حکایت آتش سوزی چاپخانه قدس مشهد است که این کتاب برای اولین بار در آنجا به چاپ رسیده بود. ماجرا از این قرار است که پس از چاپ این کتاب در حالی که کتابها برای تحویل آماده می شد، چاپخانه دچار حریق می شود و غیر از کتاب¬های شرح خطبه حضرت زهرا تمام کتاب¬های موجود در چاپخانه سوخته و از بین می رود.
*چرا شرح بر خطبه حضرت زهرا برای آیت الله زنجانی مهم بود؟
فارغ از ارادت ویژه ای که ایشان به جده بزرگوار خویش حضرت زهرا داشت، اهمیت شرح خطبه آن حضرت در نزد ایشان را در دو موضوع مهم می توان خلاصه کرد؛ اول اینکه ایشان احاطه بالایی به موضوعات تفسیر، حدیث، کلام و ادبیات عرب داشتو به همین دلیل از جایگاه علمی و ارزشمند خطبه حضرت زهرا آگاه بود بنابراین همواره سعی داشت با شرح و نشر این خطبه، گوشه ای از عظمت معنوی و علمی حضرت صدیقه طاهره را برای همه آشکار کرده و اثبات کند که دوری گزیدن از مردان نامحرم و در خانه نشستن و به کار تربیت فرزند پرداختن ، مانع کسب کمالات آن حضرت نشده، بلکه تا آنجا می رسد که خانه آن حضرت محل نزول فرشته وحی و برکات الهی شده و جایگاه به ظهور رسیدن امامان راستین اسلام و منجی عالم بشریت شده است. دوم ماجرای رویایی بود که بیان شد و نشان از رابطه معنوی آیت الله و مادر سادات است. چنانچه در چاپ سوم شرح خطبه که در سال ۱۳۷۶ شمسی به زیور طبع در آمد به این نکته اشاره می فرمایند که نگارش این کتاب عنایت و لطف حضرت زهرا سلام الله علیها به ایشان بوده است.
در این خصوص به خاطره ای اشاره می کنم :سال 76 که آغاز شاگردی من محضر آیت الله زنجانی بود، حضرت استاد در پایان درس تفسیر و شرح منظومه، که در شب دوم رمضان ۱۴۱۸ قمری بود، کتاب شرح خطبه را که تازه به چاپ رسیده بود به بنده هدیه کرد و با قلم و دستخط مبارک خویش چنین نوشت: «بسمه تعالی/ بلبل از فیض گل آموخت سخن/ ورنه نبود این همه قول و غزل تعبیه در منقارش
عنایات سبحانی که مظهرش صدیقه طاهره سیدة نساء العالمین من الاولین و الآخرین علیها و علی بعلها افضل صلوات المصلین دستگیری نمود و بحمدلله این اثر ظاهر شده در دو مجلد برای سومین بار به طبع رسید به ... آقای وحید قنبری راد هدیه شد انشالله از توسل به صدیقه کبری و تذکر اینجانب غفلت ننمایند».
*آنچه در شرح خطبه فدکیه آمده است چه برداشتی در بحث دفاع از ولایت به مخاطب می دهد؟
اندیشه حضرت زهرا برگرفته از فلسفه ظهور اسلام است. خداوند متعال اسلام را برای جلوگیری از تفرقه فرستاد: «واعتصموا بحبل الله جمیعا و لاتفرقوا». همچنین در روایات اهل سنت و شیعه از ولایت علی علیه السلام و اهل بیت طاهرین آن حضرت به عنوان «حبل الله المتین» یاد شده است. به عنوان مثال؛ حاکم حسکانی روایتی را با سند آورده است که پیامبر خاتم(ص) فرمود: هر کس دوست دارد تا سوار بر کشتى نجات شده و به ریسمان محکم تمسّک جوید و به ریسمان متین خداوند چنگ زند، پس باید ولایت على(علیه السلام)را پذیرفته و به هادیان از اولادش اقتدا کند. همچنین قندوزى به سندش از ابن عباس نقل کرده که گفت: ما نزد پیامبر(ص) بودیم که مردى اعرابى وارد شد و عرض کرد: اى رسول خدا! از شما شنیدم که فرمودید: «وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللهِ»، ریسمان خدا که باید به آن چنگ بزنیم چیست؟ پیامبر در این هنگام دستش را بر دست على(ع) زد و فرمود: به این مرد تمسّک جویید که او ریسمان محکم خدا است». این دو موردی که بیان شد از منابع اهل سنت است که در آن«حبلُ اللّه» همان ولایت اهل بیت دانسته شده است.
بنابراین خطبه فدکیه همانند قرآن بر مدار ولایت که همان حبل الله است، قرار دارد و امت اسلام را از تفرقه می رهاند. بنابر اعتقاد مرحوم آیت الله زنجانی قسمت عمده خطبه در دفاع از ولایت و معرفی امیرالمومنین علیه السلام است. خطبه یادآور فداکاری‌ها، جانفشانی‌ها و مقاومت‌های علی علیه السلام و بیان حق مسلم اهل بیت است. مطالب مهم دیگری که در خطبه به آنها تاکید شده مباحثی چون بازگشت جاهلیت در لباس اسلام، از دست رفتن سعادت مسلمانان، سپردن سرنوشت امت محمد(ص) به نااهلان و گرفتاری در فتنه‌ای بزرگ است.
*آیت الله زنجانی در کتاب چه محورهایی برای شرح خطبه در نظر گرفته است؟
خطبه دارای محورهای هفت گانه ای است که در کتاب به آن پرداخته شده است. هریک از این محورها، هدف مهمی را روشن کرده است.
اوّل: طرح مسأله توحید و صفات پروردگار و اسمای حسنی و هدف آفرینش محور اول است. محور دوم تبیین مقام والای پیامبر، وظایف، ویژگی¬ها و اندیشه¬های والای آن حضرت است. بیان عظمت و اهمیت قرآن و عمق اسلام، فلسفه و اسرار احکام، و پند و اندرزهایی در این رابطه محور سومی که حضرت زهرا به آن اشاره دارند.
محور چهارم؛ یادآوری و معرفی معرفی خویش به عنوان فرزند رسول الله و بیان خدمات پیامبر است. حضرت زهرا در این محور تفاوت بین اسلام و جاهلیت را بیان فرموده و یاآور می شوند که آنکه آنها را از جاهلیت نجات داد، شخص رسول الله بود. تبیین رویدادهای بعد از رحلت پیامبر و تلاش مذبوحانه اهل نفاق برای محو اسلام محور پنجم سخنان حضرت زهراست. طرح ماجرای غصب فدک و پاسخ به بهانه های واهی غاصبان محور بعدی سخنان حضرت فاطمه در خطبه فدکیه است. در پایان آن حضرت برای اتمام حجت، از گروه انصار و اصحاب راستین پیامبر استمداد می¬طلبند و گفتار خود را با تهدید به عذاب الهی پایان می¬دهند. این محورهای هفتگانه تحت الشعاع موضوع ولایت است. بنابراین نشر خطبه فدکیه به عنوان سند راهبردی وحدت مسلمین باید مورد توجه همه مسلمین قرار گیرد. علمای شیعه باید محتوای وحدت آفرین این خطبه ارزشمند را برای علما و امت اسلام تبیین کنند زیرا شخصیت حضرت زهرا(س) مورد وثوق و احترام برادران اهل سنت است و از آنجا که سند خطبه در کتب آنان نقل شده می تواند محور وحدت قرار گیرد.
*آیا در این کتاب، علاوه بر محتوای خطبه فدکیه به زندگی حضرت زهرا هم اشاره شده است؟
تلاش مرحوم آیت الله العظمی زنجانی در شرح این خطبه، شرح اندیشه ای است که در خطبه آمده و آن خطبه هم تنها گوشه ای از زندگی و اندیشه متعالی آن حضرت است. حضرت زهرا(س) در کلام گهربار امام زمان(عج) به عنوان الگوی برجسته‌ای برای آن حضرت یاد شده اند. بنابراین دست یافتن به اندیشه‌های والای حضرت زهرا سلام الله علیها جز توسط امام معصوم قابل دسترسی نیست. آنچه که در خطبه حضرت زهرا به دست می‌آید تنها گوشه‌ای از اندیشه‌های آن حضرت است.
خطبه فدکیه، حکایت از علم الهی حضرت صدیقه طاهره و اتصال این علم به منبع وحی الهی دارد و همانطور که در روایات آمده فرشته وحی پس از رحلت پیامبر عظیم الشأن اسلام تا پایان حیات حضرت زهرا سلام الله علیها بر ایشان نازل می شده است. این خطبة بلند و پر معنا که آن حضرت در مسجد مدینه بیان فرموده اند، به دلیل معارف ناب و آموزه‌‌های فراوانی که در آن موجود است، مورد توجه بسیاری از علما و پژوهشگران، به ویژه حضرت آیت الله زنجانی قرار گرفته است.
در قسمتی از خطبه عصمت حضرت فاطمه بر ما روشن می شود. حضرت زهرا می فرمایند: «این اولین و آخرین گفتار با شما است و آنچه را که می‌‌گویم غلط و اشتباه نیست و کارهایی را که انجام می‌‌دهم برخلاف حق نیست.» و نیز می‌‌فرمایند: «ستایش مخصوص خداوندی است که مرا به جهت دینش تربیت نمود و مرا رها نکرد که چیزی غیر از او را بپرستم».
آن حضرت با این کلام عصمت خود را بیان کرده و به همین جهت برای اولین و آخرین بار مصونیت خویش را از هر گونه خطایی در سیره و گفتار اعلام می دارند. مرحوم آیت الله زنجانی معتقد بود به جهت همین خطا ناپذیری گفتار و کردار این بانوی بزرگوار است که سراسر زندگی علمی و عملی ایشان به عنوان الگو و سرمشق اطمینان‌بخش، برای کسانی است که به دنبال طی طریق کمال هستند. سیره فاطمی چراغ راه پویندگان حقیقت است. کلام فاطمه(س) دربردارنده مباحث مهمی در باب خداشناسی، نبوت، قرآن شناسی، امام شناسی، اهل بیت شناسی، معاد شناسی، احکام فقهی، فلسفة احکام و نیز مباحث اخلاقی است. بر طبق آنچه که آیت الله در شرح خطبه صدیقه طاهره بیان کرده؛ اسناد معتبر تاریخی از جمله مروج الذهب مسعودی، سقیفه و فدک جوهری و شرح نهج البلاغة ابن ابی الحدید به استناد این خطبه به صدیقة طاهره گواهی داده‌اند.
طبق پژوهشی در باره خطبه فدکیه انجام دادم و به این نکته دست یافتم که سخنان فاطمه(س) اولین سخنی است که بعد از رسول گرامی اسلام بر محور قرآن بیان شده است و در واقع اولین کلامی است که فرمایش پیامبر در حدیث ثقلین را به منصه ظهور رسانده است. به بیانی دیگر این خطبه اولین تفسیر کاربردی قرآن است که با قرار دادن قرآن و سنت، خط سیر هدایت بشر را به تصویر کشیده است. حتی قبل از سحنان امیرالمومنین(ع) بیان شده و خط و مشی سخنان سایر معصومین را ترسیم نموده است. خطبه فدکیه الگویی را در دست امامان معصوم قرار داده است، شیوه سخنوری، صراحت و شجاعت با اقتدار در بیان، استدلال و اتقان مطالب توسط آن حضرت در مسجد پیامبر به گونه ای بود که همگان را به تعجب واداشت تا آنجا که خلیفه دوم ادعا کرد این سخنان را علی علیه‌السلام به آن حضرت تعلیم داده است. می توان به جرأت بیان داشت که امامان معصوم سرمشقی برگزیده در سیره و گفتار خود نهاده اند و به ارث برده اند.
*آیا آیت الله زنجانی آنگونه که باید در شرح خطبه فدکیه موفق عمل کرده بود؟
مرحوم استاد از معدود علما و بزرگان جهان شیعه بودند که در معقول و منقول جامعیت داشت. ایشان علاوه بر هوش و ذکاوت سرشاری که داشت، در دامن بزرگمرد مجاهدی چون مرحوم آیت الله العظمی سید محمود حسینی زنجانی معروف به میرزا محمود امام جمعه پرورش یافته بود. ایشان در فهم آیات قرآن و روایات دارای نگرشی ژرف بوده و سرآمد زمان خویش بود. در تسلط بر علوم عقلی در زمره شاگردان برجسته امام راحل و علامه طباطبایی و مورد توجه ویژه آن دو بزرگوار بود. مرحوم علامه طباطبایی در مصاحبه ای از آیت الله زنجانی به عنوان یکی از پنج شاگرد برجسته خویش نام برد که در فلسفه اسلامی صاحب نظر بوده و برآن احاطه کامل دارد. آزاد اندیشی و انصاف بالای علمی در کنار تسلط بالای ایشان به علم لغت، ادبیات عرب، فقه و تفسیر قرآن، حدیث، فقه و اصول ، اخلاق، عرفان، فلسفه، کلام اسلامی و رجال، از ایشان عالمی ممتاز و زبانزد همگان ساخته بود. مقام معظم رهبری از ایشان به عنوان عالمی برجسته و ذوفنون، که کانون توجه فرزانگان و اصحاب اندیشه و هنر بود، نام برده اند. بنابراین می توان گفت خطبه فدکیه در این دوران توسط یکی از برجسته ترین فقیهان و عالمان شرح داده شد.
آیت الله در زمانی به شح خطبه پرداخت که آن حتی از نهج البلاغه و صحیفه سجادیه مهجورتر بود، ایشان بدون هیچ تعصب و فارغ از هر گونه عواطف پیش داورانه، خطبه حضرت زهرا را از لحاظ سند، محتوای ادبی، مضامین بلند کلامی، عرفانی و اخلاقی در اوج یافت و شرح این خطبه را در ایام فاطمیه و بر منابر آغاز کرد. دقت در شرح مکتوب بیانگر مداقه آیت الله بر سطر سطر خطبه از بعد علمی است.
*یکی از اماکنی که آیت الله زنجانی با جوانان ارتباط ویژه و پدرانه ای داشت، مسجد امام صادق خیابان دانشگاه بود. آیا در محافل مسجد به معرفی خطبه حضرت زهرا می پرداخت؟
عمده زمانی که ایشان در مسجد امام صادق علیه‌السلام حضور داشت برای اقامه نماز و با هدف ارتباط با دانشجویان دانشکده علوم و دانشکده علوم پزشکی بود تا به بیان احکام و رفع شبهات این قشر بپردازد. به همین دلیل فرصت اینکه مطالب این خطبه را در این اوقات منتقل کند ایجاد نمی شد مگر برای کسانی که به طور خاص در خصوص این شرح مراجعه می کردند و یا اینکه در برخی منبرها فرصت بیان مطالبی از خطبه فدکیه پیش می آمد. وقتی هر مخاطبی پای صحبت¬ها و نصایح پدرانه و شیرین ایشان می نشست، تاثیر سیره رفتاری و گفتاری خطبه حضرت زهرا سلام الله علیها را در ایشان می¬یافت. من معتقدم اندیشه های حضرت زهرا در کلام ایشان تبلور داشت.
*در ابتدای صحبت از ماجرای رویای آیت الله و توصیه معنوی به نگارش کتاب شرح خطبه گفتید. رابطه عاطفی آیت الله زنجانی با حضرت زهرا دارای چه ابعاد دیگری است؟
آیت الله زنجانی از ناحیه پدری از سادات منتسب به امام سجاد و از ناحیه مادری به امام موسی کاظم انتساب داشت. طبیعتاً رابطه عاطفی ایشان خارج از ارتباط علمی و ارادت به جایگاه حضرت زهرا بعد فرزندی نیز داشت. این تعلق نسبی موجب شده بود که هرگاه نام حضرت صدیقه طاهره برده می شد اشک در چشمانش حلقه می زد. در مکتوبات اهتمام داشت که نام خانوادگی ایشان حسینی زنجانی نوشته شود. خاطره دیگری که از ارتباط عاطفی ایشان با حضرت زهرا سلام الله علیها حکایت دارد اینکه ظهر جمعه ای یکی از سادات اهل فضل که دارای سن بالا و نابینا بود خدمت ایشان رسید و خطبه حضرت در جمع زنان انصار را از حفظ خواند و و مرحوم آیت‌الله زنجانی زیر لب با این فرد همخوانی کرد و از آغاز تا پایان خطبه گریست گویا در مقابل صدیقه طاهره نشسته بود. استاد در همه حال و هر کاری از توسل به حضرت صدیقه غافل نبوده و حتی در زمان انجام استخاره ها، با صلوات خاصه ای حضرت زهرا از خداوند طلب خیر می کرد و معتقد بود اگر این صلوات معروف را قبل از استخاره بخوانیم هر چه از قرآن در پاسخ استخاره به ذهن برسد، گویا وحی شده است و آن صلوات این بود: «اَللَّهُمَّ اِنِّی اَسئَلُکَ بِحَقِّ فاطِمَةَ وَ اَبیهَا وَ بَعلِهَا وَ بَنیهَا وَ سِرِّالمُستَودَعِ فِیهَا، اَن تُصَلِّیَ عَلی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ اَن تَفعَل بِی مَا أنتَ أهلُه وَ لَاتَفعَل بِی مَا أنَا أهلُه».
*یکی از مسایل مهم جامعه امروز ما مساله حجاب زن مسلمان است. آیا در خطبه فدکیه یا حواشی مربوط به آن به مساله پوشش و حجاب اشاره شده است؟ برداشت آیت الله در این زمینه برای مخاطب چیست؟
خطبه فدکیه در ضمن روایتی بیان شده است که ابتدا راوی از کیفیت ورود حضرت فاطمه به مجلسی که در مسجد مدینه برای رحلت پیامبر برگزار شده بود سخن به میان آورده و سپس به نقل خطبه از زبان گهربار آن حضرت پرداخته است.
مرحوم آیت الله زنجانی تنها به شرح اصل خطبه حضرت صدیقه طاهره پرداخته و ذهن خواننده را بر روی مطالب بیانی آن حضرت متمرکز کرده و به حواشی نپرداخته است. با این روش وقتی مخاطب مطالب خطبه را مطالعه می کند بدون حواشی آن ناخواسته متمرکز بر روی ژرفای سخنان حضرت زهرا سلام الله علیها می شود
در این خطبه مستقیما صحبتی از حجاب و عفاف به میان نیامده، اما نقل ابتدایی راوی به خوبی از جایگاه عفاف و حجاب در نزد حضرت زهرا پرده برداشته و راهکاری خداپسندانه برای حضور زنان در جامعه مطرح می¬کند، ضمن آنکه این نوع ورود با تدبیرحضرت زهرا به مجلس همراه با رعایت تمامی جوانب، حکایت از آن دارد که ایشان با برنامه ای حساب شده به دور از هرگونه هیجان و احساسات به دفاع از ولایت پرداخته اند. شایسته است به بیان کیفیت شرکت آن حضرت در مجلس مسجد مدینه بپردازم:
بنابر نقل راوی این خطبه، هنگامی که حضرت فاطمه مطلع شدند مهاجرین و انصار در مسجد جمع شدند، برخاستند و پوششی که شبیه روسری¬های بلند الان است و به خمار معروف بود بستند، به نحوی که تمام سر و گردن را پوشاند، جلباب پوشش سراسری است که روی لباس انداخته می شود ، که به عبا در مناطق عرب نشین و چادر در بین مردم ما معروف است را بر سر مبارک شان انداختند که تمام بدن پوشیده شد. راوی در ادامه می گوید: حضرت همراه با گروهی از یاران خویش به سوی مسجد حرکت کردند. آنان حضرت را چون نگین درخشانی در میان خویش گرفتند و با آن حضرت همراهی کردند.
چنانچه ملاحظه می کنید؛ اول مسئله پوشش شخصی حضرت بوده است که چگونه خود را برای حضور در اجتماع و حضور مسجد پوشاندند و بعد مسئله همراهان اس. همراهان به دو دلیل حضور داشته اند، عدم اشراف نامحرم بر وجود مطهر حضرت زهرا و حفظ وقار آن حضرت و دوم یاری کردن ایشان. همان‏طور که امروز اگر کسی برای حضور در مجلس احتجاج حرکت می‏کند گروهی از همفکرانش نیز او را همراهی می‏ کنند. زمانی که آن حضرت نیز وارد مسجد می شوند بین ایشان و مردان حاضر در جلسه پرده ای آویخته می شود. بنا به روایت تاریخ همین که حضرت وارد می‏ شوند دستور می ‏دهند که پرده ‏ای بین ایشان و دیگران بیاویزند. که برای حفظ آن حضرت از نگاه نامحرم صورت می گیرد. این مساله از همان به صورت سنت در آمده و در مجالس مذهبی رعایت می شود.
این بعد از روایت در خطبه شایسته است که مورد توجه همگان قرار بگیرد و با نشر این سنت مساله ضرورت حفظ حجاب و وقار زن مسلمان مورد توجه عموم مردم قرار گیرد.
اما دیدگاه مرحوم آیت الله زنجانی در موضوع حجاب و عفاف که قطعا متاثر از سیره حضرت زهرا سلام الله علیها بود بسیار شفاف و سازنده بود، ایشان معتقد بودند که حجاب ضروری دین است و هر کسی که منکر این ضروری دین باشد از دایره دین خارج شده و کافر است. ایشان با استناد به نظر آیت الله العظمی سید محمود حسینی زنجانی این نظر را بیان می کردند. پدر آیت الله از مخالفین به حکومت رسیدن رضا شاه و بعدها در ردیف منتقدین سرسخت او بود به این دلیل که رضا شاه منکر حجاب شده بود در اعتقاد او ضروری دین را انکار کرده و کافر می دانست و می فرمودند هر کسی که در کفر رضا شاه شک کند من در ایمان او شک می کنم .
نکته مهمی که در رفتار اجتماعی آیت الله زنجانی باید به آن توجه شود شیوه برخورد با بانون بود. مرحوم آیت الله زنجانی برای ورود خانم ها به محضر شریف خویش سخت گیر بر روی پوشش نبود و اجازه می داد هر فردی با هر عقیده ای خدمت ایشان برسد اما در فرصت مقتضی و با روشی هوشمندانه، به رعایت حجاب و پوشش تذکر می داد. او معتقد بود مهمترین راه برای جلوگیری از بی حجابی و بد حجابی و حفظ عفت، تلاش دولت¬ها برای تسهیل ازدواج است. ایشان صراحتا عنوان می کردکه به جای برگزاری همایش¬ها و سمینارهایی که بار علمی لازم را ندارد دولت هزینه آن¬ها را صرف ساختن خانه برای جوانان کرده و مسیر ازدواج آسان را فراهم کنند تا بیشتر مشکلات کشور حل شود. ایشان برای بانوان ارزش بالایی قائل بودند و تخریب کنندگان جایگاه و مقام زن را صراحتا مورد نقد قرار می داد، همواره بانوان را به کسب مدارج عالیه علمی و معنوی تشویق می کرد.
دکتر مریم سادات حسینی زنجانی روایت می کند:
آیت الله چگونه دختران خود را به حجاب دعوت می کرد؟
آیت الله سید عزالدین زنجانی عامل به عمل بود. او برای جوانان مشهدی خاطره یک عالم ربانی مردمی در اذهان رقم می زد. شیوه دعوت او به دین و نوع رفتار با دختران جوان و توصیه به رعایت حجاب اسلامی بسیار دلنشین و تاثیرگذار بود. یکی از اصطلاحات زیبایی که از آیت الله در مساله دعوت به رعایت حجاب، در ذهن نگارنده این سطور باقی مانده است این بود:«مراقب رضاخان درون خود باشید». این شیوه برخود پدرانه آیت الله همانگونه بود که با دختران خویش رفتار می کرد. دکتر مریم سادات حسینی زنجانی از عضو هیأت علمی و استاد اللهیات و فلسفه دانشگاه آزاد اسلامی زنجان است. او خاطرات زیبایی از شیوه دعوت پدر به رعایت حجاب دارد.
دکتر مریم سادات حسینی زنجانی به نکته مهمی در شیوه تربیتی آیت الله اشاره دارد، اینکه در تربیت پدرم«باید» وجود نداشت. او با بیان خاطرات دوران کودکی می گوید: خاطرم هست در دوره نوجوانی هدیه ها و پولهای عیدی را جمع کردم و به پدر دادم تا برایم دوچرخه ای بخرد. حیاط خانه ما در زنجان خیلی بزرگ بود و من در حیاط خانه دوچرخه سواری می کردم. پدرم من را به ورزش و دوچرخه سواری تشویق می کرد. یکی دیگر از ویژگی های اخلاقی پدرم در برخورد با دختران این بود که اصلا ما را وادار به پوشیدن نوع خاصی از لباس نمی کرد. ایشان همیشه ما را به حفظ حجاب و حریم های شرعی تشویق می کرد اما هرگز بایدی برای نوع لباس و پوشش وجود نداشت. من دوست داشتم لباس های مُد روز بپوشم. پدر هرگز محدودیتی برایم قایل نمی شد اما همه این آزادی¬ها در محیط خانه و مشروط به رعایت موازین شرعی، حجاب و حریم محرم و نامحرم بود. شیوه تربیتی آیت الله بگونه ای بود که نشاط کودکی و جوانی را از ما نگرفت. دقت پدر برای رعایت حجاب در هر شرایطی موجب شد تا برای تحصیل در دبیرستانی که محیطی اسلامی دارد به تهران بروم چون در شهر ما چنین مدارسی در آن ایام نبود. من امروز به عنوان یک مادر همان روش پدرم را در تربیت فرزندان سرمشق خود قرار داده ام.