مواردی که انسان میتواند معامله را به هم بزند

مسئله 1178- خیار یعنی داشتن حق فسخ معامله برای دو طرف معامله و یا یک طرف معامله تحت شرایط خاص ، و این حق ، در یازده مورد است : اول - آنکه از مجلس معامله متفرق نشده باشند و این خیار را خیار مجلس می گویند . دوم - آنکه مغبون شده باشند ( خیار غبن ) . سوم - در معامله قرار داد کنند که تا مدت معینی هر دو یا یکی از آنان بتوانند معامله را به هم بزنند ( خیار شرط ) . چهارم - فروشنده ، یا خریدار مال خود را بهتر از آنچه هست نشان دهد و طوری تبلیغ کند که قیمت مال در نظر مردم زیاد شود ( خیار تدلیس )
پنجم - فروشنده یا خریدار شرط کند که کاری انجام دهد یا شرط کند مالی را که میدهد طور مخصوصی باشد و به آن شرط عمل نکند که در این صورت دیگری می تواند معامله را به هم بزند خیار تخلف شرط ) ششم - در جنس یا عوض آن عیبی باشد ( خیار عیب ) . هفتم - معلوم شود مقداری از جنس را که فروخته اند مال دیگری است که اگر صاحب آن به معامله راضی نشود خریدار می تواند معامله را به هم بزند یا پول آن مقدار را از فروشنده بگیرد ، و نیز اگر معلوم شود مقداری از چیزی را که خریدار عوض قرار داده مال دیگری است و صاحب آن راضی نشود فروشنده می تواند معامله را به هم بزند ، یا عوض آن مقدار را از خریدار بگیرد . ( اگر ممزوج باشد خیار شرکت و الا خيار تبعض صفقه ) هشتم - فروشنده خصوصیات جنس معینی را که مشتری ندیده به او بگوید بعد معلوم شود طوری که گفته نبوده است که در این صورت مشتری می تواند معامله را به هم بزند و نیز اگر مشتری خصوصیات عوض معینی را که میدهد بگوید بعد معلوم شود طوری که گفته نبوده است ، فروشنده می تواند معامله را به هم بزند ( خیار رؤیت ) . نهم - مشتری پول جنسی را که نقد خریده تا سه روز نقد ندهد و فروشنده هم جنس را تحویل ندهد که اگر مشتری شرط نکرده باشد که دادن پول را تأخیر بیندازد ، فروشنده می تواند معامله را به هم بزند ولی اگر جنسی را که خریده مثل بعضی از میوه ها باشد که اگر یک روز بماند ضایع می شود ، چنانچه تا شب پول آن را ندهد و شرط نکرده باشد که دادن پول را تأخیر بیندازد فروشنده می تواند معامله را به هم بزند ( خیار تأخیر ) دهم- حیوانی را که خریده باشد تا سه روز می تواند معامله را به هم بزند ؛ اگر در عوض حیوانی که خریده حیوان دیگری داده باشد فروشنده هم تا سه روز می تواند معامله را به هم بزند ( خیار حیوان ) . یازدهم - فروشنده نتواند جنسی را که فروخته تحویل دهد ، مثلا اسبی را که فروخته فرار کند که در این صورت مشتری می تواند معامله را به هم بزند ( خيار تسلیم ) و احکام اینها در مسائل آینده گفته خواهد شد .
مسئله 1179- اگر خریدار قیمت جنس را نداند ، یا در موقع معامله غفلت کند و جنس را گران تر از قیمت اصلی آن بخرد ، چنانچه به قدری گران خریده که مردم به آن اهمیت میدهند و به آن غبن فاحش ( آشکار ) می گویند ، می تواند معامله را به هم بزند و نیز اگر فروشنده قیمت جنس را نداند ، یا موقع معامله غفلت کند و جنس را ارزان تر از قیمت آن بفروشد در صورتی که مردم به مقداری که ارزان فروخته اهمیت بدهند می تواند معامله را به هم بزند .
مسئله 1180- اگر چای اعلاء را با چای پست مخلوط کند و به اسم چای اعلاء بفروشد ، مشتری می تواند معامله را به هم بزند .
مسئله 1181- اگر خریدار بفهمد مالی را که خریده عیبی دارد مثلا حیوانی را بخرد و بعد بفهمد که یک چشم آن کور است ، چنانچه آن عیب پیش از معامله در مال بوده و او نمی دانسته است می تواند معامله را به هم بزند ، یا فرق قیمت سالم و معیوب آن را معین کند و به نسبت تفاوت سالم و معیوب از پولی که به فروشنده داده پس بگیرد مثلا مالی را که به هشت تومان خریده اگر بفهمد معیوب ا است در صورتی که قیمت سالم آن هشت تومان و قیمت معیوب آن شش تومان باشد ، می تواند دو تومان از فروشنده بگیرد ولی در همین فرض که قیمت سالم هشت تومان و قیمت معیوب شش تومان است اگر آن را به چهار تومان خریده باشد و بخواهد فرق قیمت سالم و معیوب که یک چهارم است از فروشنده بگیرد ، می تواند یک تومان از فروشنده بگیرد . ولی در این فرض قیمت معیوب بیش از مقدار پولی می شود که در دست فروشنده باقی می ماند و برای فروشنده در این صورت خیار غبن پیدا می شود ، مگر اینکه خود فروشنده این غبن را قبول کند .
مسئله 1182- هر گاه بعد از خریدن جنس ، عیب آن را بفهمد ، اگر چه فروشنده حاضر نباشد ، می تواند معامله را به هم بزند .
مسئله 1183- در چهار صورت اگر خریدار بفهمد مال عیبی دارد ، نمی تواند معامله را به هم بزند یا تفاوت قیمت آن را بگیرد : اول - آنکه موقع خریدن ، عیب مال را بداند ؛ دوم - به عیب مال راضی شود ؛ سوم - در وقت معامله بگوید : اگر مال عیبی داشته باشد پس نمیدهم و تفاوت قیمت هم نمی گیرم ؛ چهارم فروشنده در وقت معامله بگوید : این مال را با هر عیبی که دارد میفروشم ولی اگر عیبی را معین کند و بگوید مال را با این عیب میفروشم و معلوم شود عیب دیگری هم دارد ، خریدار می تواند برای عیبی که فروشنده معین نکرده مال را پس دهد یا تفاوت قیمت آن را بگیرد .
مسئله 1184- در سه صورت اگر خریدار بفهمد مال عیبی دارد نمی تواند معامله را به هم بزند ولی می تواند تفاوت قیمت بگیرد : اول - آنکه بعد از معامله در مال تصرف کند ، تصرفی که به واسطه آن یک نوع تغییری در مال ایجاد شود ؛ دوم - بعد از معامله بفهمد که مال عیب دارد و فقط حق برگرداندن آن را ساقط کند ؛ سوم - بعد از تحویل گرفتن مال ، عیب دیگری در آن پیدا شود ولی اگر حیوان معیوبی را بخرد و پیش از گذشتن سه روز عیب دیگری پیدا کند ، اگر چه آن را تحویل گرفته باشد ، باز هم می تواند آن را پس دهد و نیز اگر فقط خریدار تا مدتی حق به هم زدن معامله را داشته باشد و در آن مدت مال عیب دیگری پیدا کند اگر چه آن را تحویل گرفته باشد ، می تواند معامله را به هم بزند .
مسئله 1185- اگر انسان مالی داشته باشد که خودش آن را ندیده و دیگری خصوصیات آن را گفته باشد ، چنانچه او همان خصوصیات را به مشتری بگوید و آن را بفروشد و بعد از فروش بفهمد که بهتر از آن بوده می تواند معامله را به هم بزند .