احکام وقف

وقف سنت حسنه ای است که از دیرباز به اشکال گوناگون در تاریخ بشریت وجود داشته است و شریعت آسمانی اسلام آن را در مسیری روشن ، منطقی و مترقی بیان کرده و آن را قانونی کرده است . پس وقف عملی است صالح و مصداق روشنی است از تعاون و انفاقی است عاری از منت و احسانی است خالی از اذیت ، و به دور از تحقیر شخصیت ، و تصدقی است دائمی و مستمر و بدون ریا و وامی است بدون اضطراب باز پرداخت و از طرف دیگر تعدیل ثروت است با رغبت و رضا که از این طریق با کنز و اموال و تکاثر و بروز ز اختلاف فاحش طبقاتی به صورت معقول و منطقی مبارزه می شود و سرانجام عملی است که نام واقف را نیز جاودان می سازد و وی را به نوعی خلود و بقاء می رساند ، همچون مزد انبیای الهی که خدای متعال در قرآن مزد آنان را نیکونامی جاودان قرار داده است . و تركنا عليه في الاخرين سلام على ثوح في العالمين و كذلک نجزى المخنین » صافات ، ۷۸ و ۷۹ و ۸۰ ) : ما در میان امت های بعد یاد نیکی از او گذاشتیم ، سلام بر نوح در میان جهانیان ، ما این گونه به نیکوکاران پاداش میدهیم .
مسئله 1569- اگر کسی چیزی را وقف کند از ملک او خارج می شود و خود او و دیگران نمی توانند آن را ببخشند ، یا بفروشند و کسی هم از آن ملک ارث نمی برد ولی در بعضی از موارد که در مسئله ۱۱۵۹ و ۱۱۶۰ گفته شد فروختن آن اشکال ندارد .
مسئله 1570- لازم نیست صیغه وقف را به عربی بخوانند ، بلکه اگر مثلا بگوید خانه خود را وقف کردم و خودش یا کسی که خانه را برای او وقف کرده ، یا وکیل یا ولی آن فرد بگوید قبول کردم وقف صحیح است ولی اگر برای افراد مخصوصی وقف نکند بلکه مثل مسجد و مدرسه برای عموم وقف کند یا مثلا برای فقراء یا سادات وقف کند قبول کردن کسی لازم نیست .
مسئله 1571- کسی که مالی را وقف می کند باید قصد قربت داشته باشد و از موقع خواندن صیغه ، مال را برای همیشه وقف کند و اگر مثلا بگوید این مال بعد از مردن من وقف باشد ، چون از موقع خواندن صیغه تا مردنش وقف نبوده صحیح نیست و نیز اگر بگوید تا ده سال وقف باشد و بعد از آن نباشد یا بگوید تا ده سال وقف باشد بعد پنج سال وقف نباشد و دوباره وقف باشد وقف صحیح نیست .
مسئله 1572- وقف در صورتی صحیح است که مال وقف را به تصرف کسی که برای او وقف شده یا وکیل یا ولی او بدهند ولی اگر چیزی را بر اولاد صغیر خود وقف کند و به قصد اینکه آن چیز ملک آنان شود از طرف آنان نگهداری کند وقف صحیح است .
مسئله 1573- اگر مسجدی را وقف کنند بعد از آنکه یک نفر در آن مسجد نماز بخواند وقف درست میشود
مسئله 1574- وقف کننده باید مکلف و عاقل و با قصد و با اختیار باشد و شرعا بتواند در مال خود تصرف کند ، بنابراین سفینه که مال خود را در کارهای بیهوده مصرف می کند چون حق ندارد در مال خود تصرف کند اگر چیزی را وقف کند صحیح نیست .
مسئله 1575- اگر مالی را برای کسانی که به دنیا نیامده اند وقف کند درست نیست ، ولی اگر برای زندگان و بعد از آنها برای کسانی که بعدا به دنیا می آید وقف کند مثلا چیزی را برای اولاد خود وقف کند و بعد از آنان وقف نوه های آنها باشد و هر دستهای بعد از دستهای دیگر از وقف استفاده کنند صحیح است .
مسئله 1576- اگر چیزی را برای خودش وقف کند مثل آنکه دکانی را وقف کند که عایدی آن را بعد از مرگ او خرج قبرش کنند صحیح نیست ولی اگر مثلا مالی را بر فقرا وقف کند و خودش فقیر شود می تواند از منافع وقف استفاده کند .
مسئله 1577- اگر برای چیزی که وقف کرده متولی معین کند اختيار وقف با متولی است و اگر معین نکند چنانچه بر افراد مخصوصی مثلا بر اولاد خود وقف کرده باشد و آنها بالغ باشند اختيار با خود آنان است ، و اگر بالغ نباشند اختيار با ولی ایشان است و برای استفاده از وقف اجازه حاکم شرع لازم نیست .
مسئله 1578- اگر ملکی را مثلا بر فقرا یا سادات وقف کند که منافع آن به مصرف خیرات برسد ، در صورتی که برای آن ملک متولی معین نکرده باشد اختیار آن با حاکم شرع است .
مسئله 1579- اگر ملکی را بر افراد مخصوصی مثلا اولاد خود وقف کند که هر طبقه ای بعد از طبقه دیگر از آن استفاده کنند ، چنانچه متولی ملک آن را اجاره دهد و بمیرد اجاره باطل نمی شود ولی اگر متولی نداشته باشد و یک طبقه از کسانی که ملک بر آنها وقف شده آن را اجاره دهند و در بین مدت اجاره بمیرند اگر طبقه بعد آن را امضاء کنند صحیح است و الا باطل است و در صورتی که مستأجر مال الاجاره تمام مدت را داده باشد مال الاجاره از زمان مردنشان تا آخر مدت اجاره را از مال آنان می گیرد .
مسئله 1580- اگر ملک وقف خراب شود از وقف بودن بیرون نمی رود .
مسئله 1581- فرشی را که برای حسینیه وقف کرده اند نمی شود برای نماز به مسجد ببرند ، اگر چه آن مسجد نزدیک حسینیه باشد .
مسئله 1582- یکی از باقیات الصالحات صدقه مستحبی است که ثواب بسیار زیاد دارد ، مخصوصا در روزهای جمعه و روز عرفه و در ماه مبارک رمضان بالاخص به همسایگان و خویشاوندان ، در روایت آمده است که صدقه داروی بیماری و دافع بلای قطعی ، باعث وسعت رزق است و قرض دادن باعث زیادتی مال و نجات دهنده از مرگهای بد و سوختن و غرق شدن و زیر آوار ماندن و جلوگیری کننده از جنون است .
مسئله 1583- در صدقه مستحبی شرط نیست که صدقه گیرنده فقیر و مسلمان باشد بلکه جایز است صدقه مستحبی را به غیر فقیر و به کافر ذمی داد ؛ اما به کافر حربی و دشمنان اهل بیت ( علیهم السلام ) جایز نیست ، هر چند از خویشاوندان باشد و صدقه مستحبی را می توان به سید داد .
مسئله 1584- در صدقه مستحبی مخفی کردن مستحب است ، ولی زکات مال یا فطره را آشکارا دادن بهتر است .