احکام دیه

مسئله 1668- اگر کسی عمدة و به ناحق دیگری را بکشد ولی مقتول می تواند قاتل را عفو کند یا در صورتی که شرایط قصاص موجود باشد ( به دستور حاکم شرع ) بکشد یا به مقداری که در مسئله بعدی گفته میشود از او دیه بگیرد اما اگر از روی خطا بکشد خواه خطای محض باشد یا شبیه به عمد ولی مقتول حق ندارد او را بکشد ، اما می تواند در خطای شبیه به عمد از خود قاتل و در خطای محض از عاقله او دیه بگیرد .
مسئله 1669- دیه ای که قاتل یا عاقله او باید بدهد باید یکی از این شش چیز باشد : اول- صد شتر که داخل سال ششم شده باشند و بنابر احتياط شتر نر باشند و در سن شترها فرق است با صد شتری که در قتل شبیه به عمد و خطای محض داده می شود . دوم- دویست گاو . سوم - هزار گوسفند . چهارم - دویست حله و هر حله دو پارچهای است که در یمن می بافند . پنجم- هزار مثقال شرعی طلای سکه دار که هر مثقال آن ۱۸ نخود است . ششم- سه هزار درهم که درهمی ۱۲/۶ نخود نقرة سکه دار است و آنچه گفته شد در صورتی است که مقتول مرد باشد و اگر مقتول زن باشد دیه او نصف دیه مرد است .
مسئله 1670- دیه چند چیز مثل کشتن است که مقدار آن در مسئله پیش گفته شد : اول - آنکه دو چشم کسی را کور کند یا چهار پلک چشم او را از بین ببرد و اگر چشم او را کور کند باید نصف دیه کشتن را بدهد . دوم - دو گوش کسی را ببرد ، یا کاری کند که هر دو گوش او کر شود ، و اگر یک گوش او را ببرد ، یا کر کند باید نصف دیه کشتن را بدهد ، و اگر نرمه گوش او را ببرد باید ثلث دیه کشتن را بدهد . سوم - تمام بینی یا نرمه بینی کسی را ببرد . چهارم - زبان کسی را که لال نیست از بیخ ببرد و همچنین بنابر احتیاط اگر زبان لال مادر زاد را از بیخ ببرد و اگر مقداری از آن را ببرد و نقصی در حرف زدنش روی ندهد بنابر احتیاط واجب باید به نسبت دیه بدهد ، مثلا اگر نصف زبان را ببرد باید نصف دیه کشتن را بدهد و اگر مقداری از آن را ببرد و در حرف زدن او نقص پیدا شود که بعضی حروف بیست و هشت گانه را نتواند تکلم کند ، دیه آن به نسبت حروفی است که نمی تواند تكلم کند ، به همان نسبت دیه داده میشود و اگر زبان کسی را که به سبب عارضه و آفتی لال شده است از بیخ ببرد باید ثلث دیه کشتن را بدهد . پنجم- تمام دندان های کسی را از بین ببرد و دیه هر کدام از دوازده دندان جلوی دهان شش عدد بالا و شش عدد پایین می باشد ، پنجاه مثقال شرعی طلای سکه دار است و هر مثقال شرعی ۱۸ نخود است و اگر یکی از شانزده دندان عقب را که هشت عدد آنها بالا و هشت عدد پایین است از بین ببرد ، باید بیست و پنج مثقال شرعی طلا بدهد . ششم - هر دو دست کسی را از بند جدا کند و اگر یک دست را از بند جدا کند ، باید نصف دیه کشتن را بدهد . هفتم- ده انگشت کسی را ببرد و دیه هر انگشت ، ده یک دیه کشتن است . هشتم- پشت کسی را طور بشکند که دیگر درست نشود . نهم- هر دو پستان مرد یا زنی را ببرد و اگر یکی از آنها را ببرد باید نصف دیه کشتن را بدهد . دهم - هر دو پای کسی را تا مفصل یا همه ده انگشت پا را ببرد و دیه هر انگشت ده یک دیه کشتن است . یازدهم- تخم های مردی را از بین ببرد . دوازدهم - طوری به کسی آسیب برساند که عقل او از بین برود . سیزدهم - به کسی صدمه ای بزند که دیگر بوی خوب و بد را نفهمد ، یا منی از او خارج نشود .
مسئله 1671- اگر از روی اشتباه کسی را بکشد خواه به طور خطای محض یا به طور شبیه به عمد ، باید دو ماه روزه بگیرد و اگر این را هم نتواند شصت فقیر را سیر کند و باید در صورت شبیه به عمد ، خود قاتل دیه بدهد و در صورت خطای محض عاقله او باید دیه بدهند ، و اگر عمدا و به ناحق بکشد در صورت عفو یا گرفتن دیه باید دو ماه روزه بگیرد و شصت فقیر را سیر کند .
مسئله 1672- اگر انسان کاری کند که زن حامله سقط کند ، چنانچه چیزی که سقط شده نطفه باشد دیه اش بیست مثقال شرعی طلای سکه دار است ، که هر مثقال آن ۱۸ نخود می باشد و اگر علقه یعنی خون بسته باشد چهل مثقال ، و اگر مضغه یعنی پاره گوشت باشد شصت مثقال ، و اگر به استخوان بندی رسیده باشد ، هشتاد مثقال ، و اگر گوشت آورده ولی هنوز روح در او دمیده نشده است صد مثقال و اگر روح در او دمیده شده چنانچه پسر باشد دیه او هزار مثقال و اگر دختر باشد دیه او پانصد مثقال طلای شرعی طلای سکه دار است .
مسئله 1673- اگر زن حامله کاری کند که بچه اش سقط شود ، باید دیه آن را به تفصیلی که در مسئله پیش گفته شد به وارث بچه بدهد ، و به خود زن چیزی از آن نمی رسد .
مسئله 1674- اگر کسی زن حامله را بکشد ، باید دیه زن و بچه را بدهد .
مسئله 1675- اگر پوست سر یا صورت مردی را پاره کند باید یک شتر به او بدهد ، و اگر به گوشت برسد و قدری از آن را هم ببرد باید دو شتر بدهد و اگر خیلی از گوشت را پاره کند باید سه شتر بدهد و اگر به پرده نازک استخوان برسد چهار شتر و اگر استخوان نمایان شود پنج شتر و اگر استخوان بشکند ده شتر و اگر بعضی از ریزه های استخوان از جای خود بیرون آید پانزده شتر و اگر به پرده مغز سر برسد باید سی و سه شتر بدهد .
مسئله 1676- اگر به صورت کسی سیلی یا چیز دیگر بزند به طوری که صورت او سرخ شود باید یک مثقال و نیم شرعی طلای سکه دار که هر مثقالی ۱۸ نخود است بدهد و اگر کبود شود سه . اگر سیاه شود باید شش مثقال طلای شرعی سکه دار بدهد ولی اگر جای دیگر بدن کسی را به واسطه زدن سرخ یا کبود یا سیاه کند باید نصف آنچه را که گفته شد بدهد .
مسئله 1677- اگر انسان به حیوان حلال گوشت یا حرام گوشتی که ملک کسی باشد زخم بزند ، یا چیزی از بدن آن را ببرد ، باید تفاوت قیمت سالم و معیوب آن را به صاحبش بدهد .
مسئله 1678- اگر انسان سگ شکاری کسی را بکشد باید بیست و یک مثقال معمولی نقره سکه دار به او بدهد و چنانچه قیمت سگ شکاری بیشتر از آن باشد احتیاط واجب آن است که قیمت آن را بدهد یا با هم صلح کنند ، و اگر سگی را که از خانه نگهداری می کند یا سگ گله کسی را تلف کند باید ده مثقال و نیم نقره سکه دار بدهد و در بعضی روایات است که به عوض کشتن سگ گله یک گوسفند بدهد و احتیاط واجب در مورد کشتن این سه قسم سگ این است که با مصالحه رفتار کنند ، و اگر سگی را که از پاسبانی زراعت پاسبانی می کند بکشد باید نه من و نیم و سه سیر و چهارده مثقال و نیم گندم ، که تقريبا ۲۹ کیلوگرم و ۷۵ گرم می شود ، بدهد و احتیاط واجب آن است که اگر قیمت این مقدار گندم کمتر از ده مثقال و نیم نقره سکه دار باشد آن مبلغ را بدهد و اگر قیمت خود سگ بیش از مقدار گندم و آن مبلغ باشد ، قیمت سگ را بدهد مگر آنکه از اول با همدیگر به صلح و سازش رفتار کنند .
مسئله 1679- اگر حیوان ، زراعت یا مال کسی را از بین ببرد و حیوانی باشد که معمولا آن را آزاد نمی گذارند ، چنانچه صاحب حیوان در نگهداری آن کوتاهی کرده باشد باید مقداری را که ضرر زده به صاحب مال یا زراعت بدهد .
مسئله 1680- اگر بچه یکی از گناهان کبیره را انجام دهد ، ولی یا معلم او می تواند به قدری که ادب شود و دیه واجب نشود او را بزند .