شبستان

امامت و هدایت در سیره رضوی جهانی است نه منطقه‌ای

به گزارش گروه دین و اندیشه خبرگزاری شبستان- نازلی مروت: آیت الله العظمی سید محمد حسینی زنجانی از مراجع تقلید و صاحب رساله عملیه در گفت و گوی اختصاصی با شبستان به بیان آموزه های رضوی در این عرصه پرداخته است.

ارتباط با مردم در سیره امام رضا(ع) چه جایگاهی دارد؟

امام رضا(ع) می­ فرمایند: خدا رحمت کند کسی که امر ما را احیاء کند. از حضرت پرسیدند: چگونه می‌شود امر شما را احیا کرد؟، فرمودند: علوم ما را فرا می‌گیرند و مردم انتقال بدهند.

حضرت رضا(ع) پرداختن به آموزش مردم و غنی کردن فضای فرهنگی جامعه را با هدف هدایت آنان، به شیعیان خود تذکر می دهند. این مساله مورد رضایت مردم است. از منظر دیگر اگر بنگریم همانگونه که دست گیری از مردم نزد خداوند مقرب است و به آن توصیه شده است، کمک به بهبود شرایط فرهنگی و راهنمایی مردم نیز نزد خداوند متعال مقرب و دارای ارزش و جایگاه است. زیرا درمسیر تعالی انسان و کرامت انسانی قدم برداشته می شود. شریعتی که اهل بیت(ع) ما را به آن دعوت می کنند همه ابعاد زندگی انسان را در نظر دارد. انسان را برای بهتر زیستن تشویق می کند. اهداف عالیه را در قالب مسایل تربیتی و فرهنگی و آموزشی دنبال می کند. از این منظر مردم داری در سیره رضوی و آموزه های آن حضرت علاوه بر رفع نیازهای مادی، به نیازهای آموزشی و تربیتی نیز معطوف است.

ارتباط با مردم در سیره رضوی چگونه در تربیت جامعه اسلامی اثرگذار بوده است؟

هدف انبیاء الهی و اهل بیت عصمت و طهارت ترقی و تکامل جامعه است. این اصل در سیره رضوی به وضوح دیده می شود. همانگونه که خداوند متعال تزکیه و ترقی مردم را اساس تربیت اسلامی دانسته و هدایت مردم را به انبیا و اولیای خود سپرده است، نشان می دهد که این امر از اهمیت ویژه ای برخوردار است. به این معنا که حتی اگر یک نفر هدایت یابد، تمام جامعه حیات و زندگی پیدا می کند. براساس دستورات الهی تربیت مردم، جامعه و خانواده یک اصل در آموزه های دینی است که در سیره امام هشتم(ع) به خوبی دیده می شود.

مسلماً نحوه ارتباط امام رضا(ع) با مردم بر اساس مردم شناسی و حق مردم بوده است. درسیره رضوی مردم مهم هستند، حق احترام دیدن دارند. این معیارهای قرآنی است که در سیره رضوی تبلور یافته است. در سیره امام هشتم(ع) حق، عدالت و درستی اهمیت دارد. همانگونه که خداوند در قرآن به آن سفارش کرده است. ائمه اطهار نیز بر همین مبنا با مردم زمانه خود برخورد داشتند. ما نیز براساس متون روایی و سیره ائمه باید با مردم برهمین مبنا رفتار کنیم. حق مردم شناخته شود، تکریم شوند، مورد ظلم و بی عدالتی قرار نگیرند و براساس آموزه های شریعت مسیر درست زندگی به آنها نشان داده شود. این وظیفه عالمان دینی است تا در همان مسیر در کنار مردم باشند.

نکته دیگر اینکه خداوند در قرآن می فرماید: از خداوند، پیامبر و کسانی که بر شما ولایت دارند اطاعت کنید. این یعنی خداوند مساله هدایت مردم را همه جانبه دیده است. نه جاده یک طرفه. لذا همانگونه مردم بر کردن اولی الامر خود حق دارند، وظایفی هم دارند و آن این است که باید اطاعت کنند. مسأله بعدی دقت نظر به ریزه کاری های حقوق مردم است. نکته ای کخه در سیره رضوی بسیار مشهود است و امیدوارم ما نیز با تأسی به آن حضرت زمینه بیداری مردم در مسیر خودشناسی، خودسازی و ساخت جامعه سالم را فراهم سازیم.

ارتباط امام با مردم چه محدوده ای داشت؟

امام(ع) در ارتباط گیری با مردم تنها به یاران و دوستان و اصحاب خود توجه نمی کردند. بلکه همه آحاد جامعه را مد نظر داشتند. این دایره ارتباطی به قدری وسیع بود که گاهی مخالفان و معاندان را نیز در بر می گرفت. زیرا این اصل رسالت امام است. هدایت مردم، همگانی است و هدف انبیا و اولیای الهی نیز همین است. امام رضا با تمسک به این اصل در نوع ارتباط و هدایتگری عامه مردم را در نظر می گرفتند. ایشان از ارتباط با جامعه نخبگان غافل نشده و با حضور در جلسات مناظره و مذاکره با سران ادیان و نحله های فکری و مذهبی ضمن ایجاد پیوند با ملل و پیروان ادیان دیگر به مساله جهانی بودن هدایت مردم تاکید کردند. زیرا مأموریت آن حضرت هدایت مردم بوده است مه تربیت عده ای خاص. امام با نگاهی جهانی و فراملیتی به هدایت مردم پرداختند و افراد با توجه به استعدد و ظرفیت خود از آن بهره جستند. البته افرادی بودند که وظیفه تبلیغ به عهده داشتند و بصورت خاص برای همراهی با امام در این مسیر تربیت شده بودند. اما کلیت جایگاه امامت در هر دوره ای، امامت جهانی است نه منطقه ای.

ولایتعهدی امام رضا در تحقق این هدف چه اندازه موثر بود؟

در دوران ولایتعهدی امام رضا(ع) جلسات مناظره با سران ادیان تشکیل شد. حضور امام در ایت جلسات در جایگاه امام و رهبر دینی نشان داد که هر چند خلیفه کس دیگری باشد اما اهل بیت به اسلام آشناتر هستند. این مساله را حاکمیت هم پذیرفته بود. به همین دلیل امام در مناظره با رهبران ادیان فرقه ها حضور یافتند و با برتری تام و کامل به تبیین اسلام پرداختند. مفاهیم اسلام را روشن کردند و روشن ساختند که دین خدا وامدار اشخاص نیست. نقشی که امام در ایجاد ارتباط با شخصیتهای مطرح جهانی داشتند موجب توسعه علمی جهان اسلام شد.
ارتباط کلامی امام هشتم(ع) با مردم و شیوه مردمداری آن حضرت در زبان و کلام چگونه بود و آیا این مهم برای امروز ما نیز کابرد دارد؟

هدف عالی حضرات معصومین هدایت مردم بوده است. آنها با ارتباط کلامی با مردم سخن گفته اند. صحبتی که منطق برآن حاکم بوده است. منطقی که در آن ایام حاکم بوده است در کلام هدایتگرانه معصومین دیده می شود تا براساس آن به هدایت مردم بپردازند و حقایق را برای مردم بازگو کنند. اهل بیت(ع) مردم را با حکمت به دین دعوت می کردند. به این معنا که حقیقت را با پشتوانه محکم عقلی و برهان عقلی برای مردم بیان می کردند. چون وسیله ارتباط مردم با خدا و دین همین عقل انسانی است. در فرمایش حضرت رسول اکرم آمده است که عقلی مکه خداوند به ما عطا کرده است، نوری است که بواسطه آن بین حق و باطل تمیز می دهیم. اگر این عقل در ما وجود نداشت که هدایت معنا پیدا نمی کرد. به همین منظور موعظه و مجادله احسن زمینه ساز هدایت است. امام رضا(ع) نیز بر همین مبنا به هدایت مردم پرداختند. در سیره و کلام رضوی این مساله به خوبی مشهود است.

نوع مواجهه ایشان با کارگزاران حکومتی پس از پذیرش ولایت عهدی و حضور در دستگاه خلافت چگونه بود؟

همانطور که در تاریخ آمده است ولایتعهدی توسط مأمون به امام رضا تحمیل شده است. امام فرمودند که با اختیار خود به ولایتعهدی را نپذیرفته اند. این امر نشان می دهد که حضرت رضا برای حفظ جان خود و یاران آن را پذیرفتند.

حضرت می دانستند که افرادی که در دستگاه حکومت فعالیت می کنند به جایگاه امامت آن حضرت باور و ایمان ندارند. اما امام رضا می خواستند با استفاده از این موقعیت سیاسی تحمیلی به مردم و آن افراد حکومتی بگویند که انگیزه امام هدایت است و پذیرفتن جایگاه سیاسی ولایتعهدی به معنای دنیازدگی امام معصوم نیست. امام با رفتار و کردار خود ثابت کردند که انگیزه حکومت در تحمیل ولایتعهدی الهی نبود. از طرف دیگر امام برای حفظ امت از گزند انگیزه شیطانی حکومت وقت و حفظ معنای واقعی اسلام دست از تلاش برنداشتند و با ایجاد کانالهای ارتباطی با مردم هدف دشمن را خنثی کردند.